Tragični događaji iz 1903. godine kao da su odredili sudbinu ne samo članova vladarskog doma Obrenovića, već i njihove „prve prestonice“. Skrajnut sa glavnog puta u bespućima Rudnika, zaboravljen od svih, nekadašnji dvor je tokom prve polovine XX veka lagano nestajao sa lica zemlje. Tek po neka fotografija ili članak u dnevnoj štampi podsećali su na ovaj „nemi svedog vaskrsavanja porobljene Srbije“.
Zahvaljujući angažovanju profesora Branislava Kojića, konak u Crnući, tačnije njegovi sačuvani delovi, detaljno su snimljeni 1939. [1] Sedam godina kasnije oronula, bez doksata, kuća je srušena. Ipak, na njenu obnovu nije se dugo čekalo.
Na osnovu zatečenih materijalnih ostataka, zatim blagodareći iscrpnoj dokumentaciji profesora Kojića i podataka iz literature, a na inicijativu Narodnog odbora Sreza takovskog u Gornjem Milanivcu tokom avgusta i septembra meseca 1954. godine iznova je izgrađen konak kneza Miloša. Pored sačuvane drvene građe iz Crnuće, ostatak trupaca i talpi je nabavljen u okolnim selima poput Bečevca, Teočina i Pranjana. Ukupna cena radova iznosila je tadašnjih 185.000 dinara. Prema izveštaju arhitekte Dobrosava Pavlovića, određenog da vrši ulogu nadzornog organa, može se jasno videti da je „rekonstrukcija“ u potpunosti uspela i da izgled konaka „uopšte ne daje utisak da je sada građen“, a da izvođač radova Vasilije Rakićević, građevinar iz Gornjeg Milanovca „zaslužuje svaku pohvalu i nagradu“. [2] Kako se kuća nalazila na privatnom imanju, o njenom održavanju su se starali, doduše koliko su mogli, članovi porodice Marinković potomci čuvenog i u ovom radu pominjanog Milovana, Marinkovića.
Tadašnja društvena i politička klima uticala je da konak nastavi život u tišini i vremenom počne da iznova propada. Nekoliko umetničkih dela sa motivom Konaka kneza Miloša vrsnih slikara poput Živorada Nastasijevića i Božidara Prodanovića, zainteresovanost stručne javnosti i konačno osnivanje Muzeja rudničko-takovskog kraja uticali su da krajem prošlog veka, tačnije 1993. godine dođe do još jedne rekonstrukcije ovog objekta. [3]
Prilikom obeležavanja Dana opštine Gornji Milanovac, 23. aprila 1993. godine, u Konaku kneza Miloša je otvorena stalna muzejska postavka pod nazivom „Srpska kuća u prvoj polovini XIX veka“. [4] Realizaciju ovog projekta izveli su kustosi Narodnog muzeja Čačak. Na predlog Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, Skupština opštine Gornji Milanovac je 5. novembra 1993. donela Odluku o proglašenju kuće Miloša Obrenovića za kulturno dobro – spomenik kulture. Sedam godina kasnije Narodna skupština Republike Srbije na predlog Vlade Srbije proglasila je konak za spomenik kulture od izuzetnog značaja. U obrazloženju odluke apostrofirana je činjenica „da kuća kneza Miloša Obrenovića svedoči kako o samoj njegovoj ličnosti tako i o presudnim istorijskim događajima vezanim za Drugi srpski ustanak, kao i to da objekat ima poseban značaj za društveni, istorijski i kulturni razvoj Srbije“.
Početkom novog milenijuma, 2015. godine, u sklopu proslave dva veka od podizanja Takovsko ustanka, angažovanjem Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, izvedeni su novi konzervatorsko-restauratorski radovi na Konaku. Ova veoma detaljna sanacija objekta podrazumevala je zamenu celokupne krovne konstrukcije i postavljanje nove drvene šindre, preziđivanje i dersovanje postojećih kamenih zidova, zatim zamenu dela grede temeljače i ugradnju novih talpi. Istovremeno, zamenjen je deo tavanice tzv „šašovcem“, a ograda na doksatu je zamenjena novom.
Danas u odajama nekadašnjeg kneževog doma smeštena je stalna postavka Muzeja rudničko-takovskog kraja. Kroz originalne pokućstvene predmete, komade oružja, replike nameštaja i dokumentarnu građu, rekonstruisan je život srpskog domaćinstva u periodu izbijanja i trajanja Srpske nacionalne revolucije.
[1] U svom radu pod nazivom „Kuća kneza Miloša u selu Gornjem Crniću“, objavljenom u drugom broju časopisa Muzeji, Branislav Kojić između ostalog piše: „1939. godine još je glavni deo zgrade stajao, ali već zapušten i sklon padu. Doksata je bilo nestalo, no on se na nekim fotografijama iz ranijeg doba još jasno vidi. U to doba izvršen je arhitektonski snimak, koji delimično dajemo u prilogu“.
[2] Izveštaj o rekonstrukciji od 05.10.1954. god. Kuće kneza Miloša u Gornjoj Crnući. Dokument se čuva u arhivi Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture – Beogradu.
[3] Opisujući svoj boravak u Gornjoj Crnući profesor Radoš Ljušić je naveo: „Sačuvala je kneza u vreme kada se sudbina srpskog naroda još nije najjasnije nazirala. Oslobođen turskog straha, knez je 1818. godine izabrao Kragujevac za prestonicu države. Od tada, ovo mestašce i njegova brvnara prepušteni su zaboravu“, Pravoslavlje, 1. jul 1986. godine.
[4] Tog aprilskog dana postavku u Miloševoj kući je otvorio nekadašnji ministar kulture Miodrag Đukić, rekavši između ostalog „da naša kultura i duhovna zaostavština tvoritelja najvrednijeg u srpskom narodu – njegovog nacionalnog duha, postane deo svetske baštine kao što je to od danas i ova muzejska postavka“, Takovske novime, godina XXVII, broj 1063/64, 30. april 1993, 2.
GM PRESS/Muzej rudničko-takovskog kraja
