Posle prelaska kneževe porodice u Kragujevac, Gornja Crnuća je postala jedno od poljskih dobara porodice Obrenović. Za „nadziratelja“ je bio postavljen Milošev čovek od poverenja i prijatelj, Đorđe Jovičić, kmet i knez Gornje Crnuće. On je od 1821. pa nadalje vodio računa o kneževom imanju i obaveštavao ga o zbivanjima u Crnući. Dužnost mu je bila da pazi da se svi poslovi svršavaju na vreme. Vodio je celokupnu ekonomiju i na raspolaganju je imao 3-4 pandura, rabadžiju, kozara i planinku. Uzgajane su koze i prerađivano mleko a postojao je i pčelinjak od 10 košnica. U Kragujevac je slata vuna, koža, sir i skorup i druge prehrambene namirnice. Opet, iz nove prestonice je stizala odeća i što je interesantno, hrana za radnike. Krajem 1829. stočarska proivodnja je zamrla. Narednih godina o kneževom imanju brinuo je knez Stefan Ognjanović i jedan pandur, a od početka 1835. godine kao upravnik ekonomije pominje se Miroslav Kruškolomović. Oktobra 1831. za radove na kneževoj kući isplaćeno je majstorima 165 nadnica. [1]
Nakon 1819. godine dobro u Crnući pada u drugi plan i o tome svedoči tefter iz aprila 1829. godine u kome je nabrojano skromno zemljano i bakarno posuđe i po koji komad porcelana i stakla. Na zidu u sobi bila je ikona i kandilo. Od oružja se pominju „jedni pištolji“ i sablja. [2]
Doživljavajući Takovo i Gornju Crnuću kao svojevrsno dinastičko svetilište, naslednici Miloša Obrenovića učinili su dosta toga kako bi ovaj prostor i njegova okolina stekli povlašćen položaj u tadašnjoj Srbiji. S tim u vezi, osobeni istorijski toposi vezani pre svega za rodonačelnika dinastije Obrenović, našli su svoje mesto u ustavnim i administrativnim rešenjima tadašnje Srbije.
Počev od 1861. pa sve do 1901. godine Mihailo, Milan i Aleksandar, sedam puta su posetili Gornji Milanovac, odnosno rudničko-takovski kraj.
Po svom značaju i simbolici svakako se ističe poseta i boravak Mihaila Obrenovića ovim prostorima avgusta meseca 1865. Došavši preko Rudnika, gde je imao priliku da među prvima vidi tek otkrivenu ploču Septimija Severa, srpski knez je prenoćio u Gornjem Milanovcu, a zatim se uputio u Takovo, na prostor gde je njegov otac pola veka ranije podigao ustanak. Primetivši da se starom grmu usled tereta vremena približava kraj, tadašnji srpski vladar odlučio je da „osvešta“ novi, mlađi grm, 18 metara udaljen od ustaničkog, i proglasi ga naslednikom postojećeg. Istovremeno, pokoljenju je ostavio u amanet da dokle god je srpske države u ovom mestu postoji i lista jedan hrast kao simbol nacionalnog postojanja. U želji da se ovaj kraj što bolje zaštiti i sveobuhvatno unapredi, Mihailo je otkupio zemljište oko stoletnih hrastova od privatnih vlasnika i pretvorio ga u javno dobro. U spomen na ovaj plemeniti gest mesno stanovništvo je čitav prostor nazvao „Kneževe livade“. [3]
Završavajući boravak u „postojbini predaka“, Mihailo je posetio konak svoga oca u Gornjoj Crnući. Iz teksta u Srpskim novinama saznajemo da je od „građevina koe su pre 50 godina tamo bile, jošte se nahode samo edna kućica i vajat pokoinog gospodara Jefrema. Kuća sa svim prosta – selačka – vrlo lepa ima svega tri odeljka sa jednim doksatom i podrumom koi se već oronio. Zemlja na kojom kuća postoi urva se i jošt da nie onog mnogog starog voća u naokolo koe e još blaženopočivši Gospodar svojem rukom zasadio i odnegovao, odavno bi i ona propala. Vajat se još dobro drži, no i njega će zub vremena skoro pokositi. U toj kući žive sada sinovi počivšeg Mihaila Marinkovića iz Crnuća kome je blaženopočivši Gospodar i kuću i svo ostalo imanje jošt za vreme prve vlade svoe poklonio. [4]
Naslednik kneza Mihaila, kralj Milan Obrenović „hteo je doći da vidi znamenitu kuću ali zbog hrđava puta odustao je“,[5] Iz tog razloga narodni poslanik i praunuk nekadašnjeg dvorskog kneza, Ivan Đorđević, u dva maha je, 12. i 22. jula 1898. Pisao Narodnoj skupštini predloge da se sagradi sreski put kroz Crnuću i da se Gornja Crnuća proglasi za opštinu.[6] Narodna skupština je oba predloga usvojila. Kralj Aleksandar Obrenović je 31. januara 1899. u znak sećanja na nekadašnju prestonicu, proglasio opštinu Gornjo-Crnućku, a za njenog predsednika je postavio upravo Ivana Đorđevića.
Poslednji vladar dinastije Obrenović, kralj Aleksandar, uprkos činjenici da je čak tri puta boravio u rudničko-takovskom kraju, nijednom nije obišao Gornju Crnuću. Ipak, treba istaći da je prilikom njegove i Dragine posete 1901. godine na ulazu u Rudniči okrug stajao slavoluk ispisan rečima: „ Brusnica – detinjstvo, Gornja Crnuća – ideja, Lunjevica – saradnja, Takovo – delo“. [7]
[1] M. Petrović, Nav. delo, 3.
[2] Tokom Đakove bune 1825. godine knez Jovan Lazić, jedan od ustaničkih prvaka i blizak Milošev saradnik smestio se u Crnuću. U nekadašnjem „dvoru“ primao je kneževa pisma sa instrukcijama šta da čini u slučaju da se pobuna proširi i na tu oblast, Knez Miloš i Crnuća, 25.
[3] Detaljan opis kneževe posete Takovu objavljen je u u 90-tom broju Srpskih novina, za 1865, i to 17. avgusta, i to na prvoj strani.
[4] Srpske novine, god. XXXI, br. 90, Beograd, utorak, 17. avgust 1865, 1.
[5] Tokom Đakove bune 1825. godine knez Jovan Lazić, jedan od ustaničkih prvaka i blizak Milošev saradnik smestio se u Crnuću. U nekadašnjem „dvoru“ primao je kneževa pisma sa instrukcijama šta da čini u slučaju da se pobuna proširi i na tu oblast, Knez Miloš i Crnuća, 25. Detaljan opis kneževe posete Takovu objavljen je u u 90-tom broju Srpskih novina, za 1865, i to 17. avgusta, i to na prvoj strani.Srpske novine, god. XXXI, br. 90, Beograd, utorak, 17. avgust 1865, 1. Kada je reč o prvom srpskom novovekovnom kralju Milanu Obrenoviću i Crnući ne možemo a da ne pomenemo jedno umetničko delo koje ih, doduše, na posredan način veže. Naime akvarel Kuća kneza Miloša u Crnući Đorđa Krstića je izloži 5. septembra 1904. godine na Prvoj jugoslovenskoj izložbi u prostorijama Velike škole. Iako je predstavljen u godini proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, ovaj akvarel je nastao najkasnije u 1883. godini, na terenu prilikom umetnikovih obilazaka srpskih krajeva i beleženja znamenitih mesta po želji kralja Milana i kraljice Natalije, ili na osnovu terenskih zabeleški. Sam izbor teme je, najverovatnije sasvim svesno, imao ulogu da podseti na slavne pretke vladajuće porodice Obrenović, tako da je za umetnika posebno bio privlačan upravo rudničko-takovski kraj. Tako je Krstić, predstavljajući Kuću kneza Miloša u Crnući, koja se može smatrati i prvom srpskom novovekovnom prestonicom, zapravo slao poruku o zaslugama kneza Miloša za srpsku državu i narod a time i o legitimnosti vlasti Obrenovića u datom trenutku na državnom prestolu, Rudničko-takovski kraj u umetnosti XIX veka, 72,73
[6] U predlogu je između ostalog navedeno da „sve što je u Takovu izvršeno započeto je smišljeno u G. Crnući s toga možemo reći s pravom da je Crnuće mesto znamenito ne manje od Takova… i kao što se vidi sloboda je začela u Gor. Crnući a izvršena u Takovu“, Stenografske beleške o sednicama Narodne Skupštine za 1898. godinu sazvane ukazom Njegovog Veličanstva Kralja Aleksandra I od 15. jula 1898. godine u Nišu, Beograd, 1899, 567, 568, 805, 806.
[7] Srpske novine, god. LXVIII, br. 201, Beograd, nedelja, 9. septembar 1901, 1.
GM PRESS/Muzej rudničko-takovskog kraja
