Seoba Obrenovića u Crnuću

Postoje različita svedočenja o vremenu preseljenja Obrenovića u Crnuću, gde je Miloš „u jednoj dolini u velikoj vrleti načinio kuću i nekoliko zgrada oko nje“. [1] Sima Milutinović Sarajlija i Milan Đ. Milićević [2] navode da je do prelaska došlo pre Hadži Prodanove bune, koja je izbila krajem septembra 1814. godine, dok Vuk Karadžić [3] tvrdi da se to desilo za vreme trajanja bune. Opet, Miloš se u svom  autobiografskom kazivanju  seća da je seobu porodice organizovao posle gušenja kratkotrajne, i po posledicama izuzetno tragične pobune.  [4]

Nije pouzdano utvrđeno ni kako je budući srpski knez postao vlasnik imanja. Pojedini istoričari tvrde da su Milan i Jakov Obrenović pored imovine u Brusnici posedovali livade i u Crnući. Tu im je tokom letnjih meseci boravila stoka na ispaši. Kada se početkom prve decenije XIX veka iz Srednje Dobrinje vratila majka Višnja, sa drugobračnom decom u Brusnicu, njih dvojica su, prema rečima profesora Radoša Ljušića, svom polubratu Milošu poklonili posed u ovom podrudničkom selu.

Zanimljivo je tumačenje francuskog publiciste i putopisca Siprijena Robera. U svom delu Kneževina Srbija – Istorija Miloša, između ostalog navodi: „Na padinama planine Rudnik na izlasku iz Dobrinje stiže se do visova skoro neprohodnih; tu se nalazi usred jednog šljivika imanje po imenu Crnuća. To je imanje podigao Miloš, kada je želeo da ostavi na sigurno ogromno blago koje mu je ostalo nakon smrti njegovog brata po majci Milana“. [5] Na ovu tvrdnju odgovorio je Mihailo Obrenović: „Oni ljudi koji su zapodeli Hadži Prodanovu bunu, i koje je Miloš spasao, načinili su ubrzo u Crnuću, pod planinom Rudnikom tri drvene kućice, te su tamo živeli sa Ljubicom, ženom Miloševom i njegovom decom. To je mesto vrlo skrovito kao što ih ima po nemačkim švajcarskim planinama“.  [6]

Sa druge strane sačuvano je svedočanstvo Feliksa Kanica. On navodi da je u Gornjoj Crnući živela porodica Marinković koja je po narodnom predanju vodila poreklo od velikog čelnika Radiča Postupovića, ktitora manastira Vraćevšnica. Jedan od njih, Milovan Marinković, ponudio je Milošu Obrenoviću posle propasti Karađorđevog ustanka, utočište na svom imanju. Ustupio mu je „kućicu sa vrtom i nešto oranice pod uslovom, da manastiru „zadužbini njihovog pretka plaća godišnje pola dukata“.  [7]

Postoji mogućnost da je knez sa porodicom došao u kuću Marinkovića, a kasnije sagradio zgrade i kupio nešto imanja. Prema takvim tumačenjima seljani su pred sam ustanak mobom sagradili Milošu kuću „brvnaru sa jednom velikom sobom, prostranom kujnom, tremom i divaninom“. Nešto kasnije oko nje su izgrađene i druge pomoćne zgrade – mlekar, koševi, ambar i „har“ za konje. [8]

U pamćenju familije Marinković, čiji članovi i danas žive u Crnući, ostaće zabeleženo kazivanje jednog od predaka, Čedomira rođenog 1914. godine, da je Miloševa majka Višnja bila udata u Marinkoviće i da je to njoj bio treći brak. Porodična tradicija dalje kazuje da je Miloš zapravo došao na imanje svoje majke i očuha Milovana ili Radovana, poznatijeg pod nadimkom Žeronja. Pomenuto „gazdinstvo“ bilo je u kneževom vlasništvu sve do polovine XIX veka, kada je prilikom posete Beču, Miloš Žeronji poklonio imanje. [9]

[1] Selo Crnuća je osnovano u blizini predslovenskog naselja, na mestu zvanom Gradina (909m) gde su ostaci utvrđenja poznati kao Jerinin grad. Dve današnje Crnuće, Donja i Gornja, ranije su nosile zajedničko ime Crnuća. Radi se o starom selu. Pominje se 1429. u povelji despota Đurađa Brankovića. Sadašnje naselje je nastalo krajem XVIII i početkom XIX veka. Prema M. Dragiću na krajnjim južnim ograncima rudničkih planina, oko reke Gruže, nalazilo se selo Beluća (zbog svog bogastva je i dobilo takvo ime). Prema legendi iz Beluće je u Kosovski boj krenulo 77 ratnika i nijedan se nije vratio kući. Ostalo je 77 udovica i isto toliko majki koje su obukle crninu. Zbog žalosti je Beluća postala Crnuća. Gornja Crnuća se prvi put javlja u turskom popisu iz 1525. godine, a popisano je 25 domaćinstava. Sledeći popis iz 1528. godine broji 35 domova i kaže se da je to vojničko selo. U Gornjoj Crnući rođen je Gerasim Đorđević Đera, iguman manastira Moravci, koga su Turci pogubili za vreme seče knezova. Crnuća je poznata po izvornoj pevačkoj grupi „Crnućanka“, a iz nje je rodom i glumac Mija Aleksić. Seoska slava su Druge Trojice. Po površini spada u srednja sela gornjomilanovačke opštine sa površinom od 1432 hektara; O Gornjoj Crnući više u: Ž. Perišić, Vreme imenom zapisano: Rudničko-takovski kraj, Gornji Milanovac, 2002; J. Mišković, Opis Rudničkog okruga (priredio Borisav Čeliković), Gornji Milanovac, 2007; Rudnik: šapat visina, Beograd, 2014; S. Vučićević, Gornji Milanovac i njegova sela, Beograd, 2016;

[2] S. M. Sarajlija, Istorija Srbije od početka 1813. do konca 1815., Beograd, 1888, 105-128;  M. Đ. Milićević, Spomenik znamenitih ljudi u srpskog naroda novijeg doba, Beograd, 1979, 477.

[3] V. St. Karadžić, Istorijski spisi I, Beograd, 1964, 55

[4] Knez Miloš priča o sebi, 5.

[5] С. Робер, Словени у Турској: Срби, Црногорци, Босанци, Албанци и Бугари: њихове могућности, њихове тежње и њихов политички развој: Кнежевина Србија – Историја Милоша, превео Дејан Ацовић, Горњи Милановац, 2016, 38.

[6] Miloš Obrenović ili pogled na istoriju Srbije od 1813-1839. godine. Odgovor G. Siprijanu Robertu od Kneza Mihaila Obrenovića, Beograd, 1995, 32.

[7] F. Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo, Beograd, 1999, 333;

[8] R. P. Marković, Pitanje prestonice u Srbiji kneza Miloša, Beograd, 1933, 13.

[9] Kazivanje Čedomira Marinkovića zabeleženo je juna 2005. godine. Delove ovog zanimljivog svedočanstva objavio je Jevđa A. Jevđević deceniju kasnije u knjizi Knez Miloš i Crnuća.

GM PRESS/Muzej rudničko-takovskog kraja